بوم شناسی>طلوع>پیدایش
تاریخچه پیدایش شهر مشهد
DISCOVER GREAT MASHHAD WITH MASHHAD ROKHSAR
برای بررسی تاریخچه پیدایش شهر مشهد میپردازیم به :
- شناخت و اگاهی از تاریخ خراسان و ولایت توس
- حوادثی که موجب از رونق افتادن مرکز ولایت توس (توس تابران) شد
- چگونگی رشد شهر مشهد (توس نوغان بهمراه سناباد)
خراسان
معنی کلمه خراسان
خراسان به معنای مشرق زمین،خاور زمین، سرزمینی در شرق ایران است
زمانی پهناورترین استان ایران بوده است
در سال 1383 به سه قسمت استانهای شمالی،جنوبی و رضوی تقسیم میشود
خراسان در گذر تاریخ:
خراسان زمانی سکونتگاه قوم پارت بوده است شاخه ای از قوم اریایی که پس از ورود به ایران در دامنه های هزار مزکد یا هزار مسجد ساکن شدند
توس
توس در اوستا:
اوستا منطقه توس را جز سرزمین اورو که هشتمین سرزمین مقدس و دارای چراگاههای سرشار است بیان میکند
بنا به روایت دکتر مشکور در تاریخ ایران باستان زمانی هم سوزیا نام داشته است1
1. ابراهیم زنگنه،”تاریخ مشهد بزرگ”
توس در شاهنامه
حکیم فردوسی در شاهنامه درباره توس چنین ..
توس در نزهة القلوب تالیف حمدالله مستوفی قرن هشتم
حمدالله مستوفی جغرافیدان و نویسنده قرن هشتم در کتاب نزهته القلوب چنین توس را شرح میدهد توس از اقلیم چهارم است که جمشید پیشدادی ساخت بعد از خرابیش توس نوذر تجدید عمارتش کرد و به نام خود منسوب گردانید و از مزار عظما قبر امام رضا رضی الله عنهما در دیه سناباد به چهار فرسنگی توس است و قبر هارون الرشید خلیفه ی عباسی در مشهد مقدس ان حضرت است مشهد توس از مشاهیر مزارات متبرکه است و ان موضع اکنون شهرچه ای شده است در جانب قبلی توس دروازه ای است که سه هزار ولی ابوبکر نام در مزارات این دروازه رودبار اسوده اند و در جانب شرقی او قبر امام محمد غزالی و مزار فردوسی و معشوق توسی هم انجاست مردم توس نیکو سیرت و پاک اعتقاد و غریب دوست باشند و از میوه های انجا انگور و انجیر بسیار باشد و شیرین و در حوالی توس مرغزاری است که ان را رایکان گویند طولش دوازده فرسنگ و عرضش پنج فرسنگ از مشاهیر جهان است
توضیح:
طوس پسر نوذر پادشاه ایران ملقب به زرینه کفش در دربار شاهان ایران مقام اسپهبدی داشت
توس در اثار العباد واخبار البلاد تالیف زکریای قزوینی قرن هفتم
قزوینی : دانشمند قرن هفتم با استفاده از تقسیمات کره زمین که توسط ابوریحان بیرونی انجام شده است به ویژه گی های این مناطق هفتگانه میپردازد و او خراسان و شهر توس را جزو اقلیم چهارم از هفت اقلیم می داند و خراسان را سرزمینی پهناور که بهترین خاک حاصلخیز و سازگارترین اب وهوا را دارا میباشد بیان میکند و مرد و زن خراسانی را از هر کسی زیباتر ،داناتر،ازادتر،به نیکویی از هرکس سزاوارتر میداند و توس را شهری مشهور در خراسان با باغات زیاد و روستاهای بس اباد بیان می کند که دارای دو محله است یکی را طابران گویند دیگری را نوغان نامند در کوه های اطرافش سنگ فیروزه است سنگ خارای محلی از فیروزه مهم تر است و سنگ تراشان ماهر و رنگین پنجه که در شهر توس بسیارند دیگ سنگی،ابزار و ظروف سنگی بسیار قشنگ از این خارا می تراشند ….
توس در تاریخ یعقوبی:
از مورخین،تاریخ نگاران و جغرافیدانان قدیمی قرن سوم هجری که از طوس سخن گفته است احمد بن ابی یعقوب معروف به یعقوبی نویسنده اثار ارزشمندی چون تاریخ یعقوبی و البلدان میباشد او درباره طوس چنین گفته ” از انچه از استان های نیشابور و مضافات ان نزدیک به دریای دیلم است طوس به این بلاد پیوسته است و تا نیشابور دو منزل راه فاصله دارد در طوس قومی از عرب از خاندان “طی” و جز ان سکونت میکنند و بیشتر اهالی عجم اند و قبر رشید امیر المومنین انجاست و نیز وفات علی ابن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین ان جا روی داده است شهر بزرگ طوس را نوغان گویند و خراج این سرزمین جز نیشابور است” 1
1. ابراهیم زنگنه،”تاریخ مشهد بزرگ”
توس در مسالک الممالک:
ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری مشهور به کرخی از جغرافیدانان برجسته ایرانی قرن چهارم هجری نویسنده صور الاقالیم و مسالک الممالک درباره طوس چنین نوشته است” اگر طوس را در شمار نیشابور گیریم شهرهای طوس عبارتست از اردکان،طابران،بزدغور،نوغان، مقبره علی ابن موسی الرضا رضوان الله علیه و هارون الرشید ان جاست”
توس در حدود العالم
کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب کتابی با موضوع جغرافیایی متعلق به قرن چهارم هجری است در این کتاب درباره طوس چنین امده است” طوس ناحیتی است و اندر وی شهرک هاست چون طوران،نوغان،بروغون،رایکان،بنوازه و اندر میان کوه هاست و اندر کوه های وی معدن پیروزه،مس،سرب،سرمه،شبه،دیگ سنگین،سنگ خان و شلوار بند و جوراب خیزد و از وی دیگ سنگی خیزد”
توس دراحسن التقاسیم:
“طوس خزانه ایران شهر است که قصبه اش طابران،نوغان،رادکان،جنابذ،استورقان و تروغبذ است”
مشهد
منابع:
1-مجتبی لطفی،”عکاس و پژوهشگر”
2-حمدالله مستوفی قرن هشتم،”نزهة القلوب”تالیف حمدالله مستوفی قرن هشتم
3-زکریای قزوینی قرن هفتم،”اثار العباد واخبار البلاد”
4-علی رضا رضوانی،”درجستجوی هویت شهری وزارت مسکن و شهرسازی مشهد”
5- ابراهیم زنگنه،”تاریخ مشهد بزرگ”
مجتبی لطفی