• هنر خراطی شهر مشهد

    هنر خراطی شهر مشهد

میراث ماندگار>صنایع دستی>هنر خراطی

هنر خراطی شهر مشهد:


خراطی عبارت است از هنر تراشیدن،شکل بخشیدن و صاف و صیغلی کردن چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی و تولید محصولاتی نظیر سرمه،سرمه دان و…(حسین یاوری،”شناخت صنایع دستی ایران”)

خراطی عبارت است از هنر تراشیدن،شکل بخشیدن و صاف و صیغلی کردن چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی و تولید محصولاتی نظیر سرمه،سرمه دان،نی،فرفرک،بدنه قلیان،قندان،وردنه،قاشق،کفگیر و… این هنر از صنایع کهن و هنرهای پیشینه ی ایران میباشد و در حال حاضر در مناطقی که چوب پیدا میشود رایج است از جمله مراکز مهم تولید محصول خراطی رشت،ارومیه،سقز،دزفول،پالوس،ساری،سنندج،اردبیل،تبریز و تهران میباشد (یاوری،حسین”شناخت صنایع دستی ایران”)البته نویسنده اشاره ای به شهر مشهد نداشته ولی مشهد هم جز شهرهایی بوده است که هنر خراطی در ان رواج داشته است

مقدمه:

انتخاب چوب بسته به محصولی که تولید میشود متفاوت است برای مواردی که نیاز به استحکام محصول میباشد از چوب های میوه ای مانند چوب گیلاس،گردو و …استفاده میشود که هم بافت خوبی دارند،تراش میخورند،نقاشی میشوند،بدنه انها محکم است و در انتها خوب پلیستر میشود استفاده میشود و برای محصولاتی که باید بافت نرمی داشته باشند تا راحت تراش بخورند و یا در مواردی چون سرمه که باید خوب روغن را به خود جذب کند از چوب های سفید مانند سپیدار استفاده میشود

منبع:

مجتبی لطفی،عکاس و پژوهشگر

چوب های مناسب برای انواع هنرهای مرتبط با چوب:

خراطی:سپیدار،شمشاد،گلابی،گیلاس،گردو

کنده کاری و منبت:راش،افرا،شمشاد،گردو،گلابی،گیلاس

نازک کاری چوب:گردو،گلابی،عناب،سنجد

گره چینی:گردو

مشبک: گلابی

معرق: گردو،سنجد،عناب

خاتم:ابنوس،فوفل،شمشاد،عناب،نارنج،گلابی،بقم

منبع:

یاوری،حسین”شناخت صنایع دستی ایران”

ابزارهای سنتی هنر خراطی بسته به محصولی که تولید میکردند متفاوت بوده است ولی ابزار اصلی این هنر عبارتند از:

دستگاه چوبی تراش،اسکنه(مغار)،پوست کن،اره و چکش

دستگاه چوبی تراش چوب:

زمانی که برق و موتور های الکتروموتور امروزی نبوده است که توسط  قدرت نیروی برق و به کمک دستگاه های برقی چوب را تراش دهند دستگاه هایی بوده که توسط نیروی عضلانی هنرمند خراط به گردش درمی امدند و توسط ان چوب را تراش میدادند این دستگاه ها از دو تا مرغک فلزی با تسمه های اهنی،چوب و نخ ساخته میشدند و با حرکت رفت و برگشتی چوبی به شکل عصا که دور ان نخی پیچیده شده بود نیرویی تولید میکردند و این نیرو را سپس به نیروی گردشی برای تراش چوب تبدیل و استفاده میکردند درحال حاضر دستگاه های الکتروموتور وجود دارد که برای تراش قطعه های سبک و سنگین به کار میروند

اسکنه(مغار):

یکی از ابزارهای دستی مهم در صنعت نجاری، خراطی، منبت و… مغار می باشد. مغار برای کنده کاری و ایجاد طرح و نقش بر سطح چوب استفاده می شود که از دو قسمت تشکیل شده است. اجزای مغار یک تیغه فلزی تیز و برنده که در اشکال مختلف طراحی می شود و یک دستگیره پلاستیکی یا چوبی مقاوم می باشند. مغار در جهت بافت چوب و به صورت عمود بر سطح قطعه کار عملیات برش و کنده کاری را انجام می دهد

منبع:

لطفی،مجتبی”عکاس،پژوهشگر”

  • انتخاب نوع چوب بسته به نوع محصول تولید شده
  • برش چوب به وسیله اره
  • بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و شکل دادن ان(سرمه،سرمه دان و…)
  • نقش دادن و کنده کاری چوب توسط مغار

مقدمه:

شهر مشهد از دیرباز سالانه میزبان مسافرانی بوده که به قصد زیارت،تجارت و یا به دلیل این که شهر مشهد در مسیر شاهراه تاریخی خراسان قرار داشته است به این شهر مسافرت میکردند علاوه بر ان این شهر میزبان مهاجرین بسیاری بوده است که از اقصی نقاط به این شهر امدند و در این شهر اقامت گزیدند بالطبع این خیل مسافران یک بازار بزرگ برای محصولات صنایع دستی شهر مشهد بودند و همچنین ورود مهاجران نیز موجب شده بود انواع هنر صنایع دستی به این شهر اورده شود به عنوان نمونه کابلی هایی که در گذشته در کوچه نوغان به هنر پوستین دوزی مشغول بودند و یا سماور و هنر سماور سازی که از سمت روسیه وارد ایران و شهر مشهد شد و…

هنر خراطی شهر مشهد:

شهر مشهد تا اواخر دوره قاجار محدوده کوچکی در حوالی حرم بوده است و اکثر کارگاه ها و مغازه های فروش صنایع دستی نیز در حوالی حرم قرار داشتند با گسترش شهر در دوره های بعد و پیوستن مناطق جدیدی به بافت شهر مشهد کم کم کارگاه ها به دیگر مناطق شهر مشهد نیز انتقال یافتند از مناطق قدیمی که هنرمندان صنعت خراطی در ان سکنی داشتند انتهای خیابان نخرسی میباشد در این منطقه در دهه های شصت و هفتاد کارگاه های بسیاری وجود داشت که اکثر این کارگاه ها سر خانه های هنرمندان بودند و محصولات چوبی و فلزی تولید میکردند و سپس در اطراف حرم بفروش میرسیدند هنوز هم تعدادی کارگاه تولید صنایع دستی در این منطقه وجود دارد این هنرمندان در واقع بازمانده چادرنشینانی بودند که در این محدوده زندگی میکردند و از طریق هنر خراطی و چاقو سازی امرار معاش میکردند

منبع:

لطفی،مجتبی”عکاس،پژوهشگر”

از عمده محصولاتی چوبی که با هنر خراطی از دیرباز در این شهر تولید میگردیده است میتوان به سرمه،سرمه دان،وردنه،فرفرک چوبی،قاشق،کفگیر،گوشت کوب،قندان،ساز های چوبی مانند دوتار ،نی و بدنه قلیان اشاره کرد

منبع:

لطفی،مجتبی”عکاس،پژوهشگر”

منبع:

لطفی،مجتبی”عکاس و پژوهشگر”

تصاویر هنر خراطی

لطفا دیدگاهتان را با ما درمیان بگذارید

کلیه حقوق این مجموعه متعلق به سایت مشهد رخسار میباشد استفاده از مطالب و تصاویر سایت فقط در صورت ذکر منبع و درج لینک مستقیم به آن مطلب مجاز است