کتیبه های شهرستان مشهد:

قلعه عماد

بین روستاهای ال،پنمنه،کلاته عرب در مسیر تاریخی توس به کلات بر بالای کوهی به ارتفاع نزدیک 3000 متر بقایای قلعه ای تاریخی به سبک قلعه های اسماعیلیان قرار دارد این قلعه از سه طرف پرتگاه است و فقط از یک طرف میتوان به داخل ان راه یافت از این قلعه در متون تاریخی یاد شده است امروزه از بقایای این دژ استحکامی دیوارها،برج ها و حوضی ساروجی بر جا مانده است این قلعه از سده نهم هجری مورد استفاده حکام تیموری بوده است و تا زمان صفویه رونق داشته است

منابع:1):اطلاعات شخصی 2):مشهد تالیف معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد

سنگ نگاره های پرنواز

دشت باستانی توس به دلیل اقلیم مساعد،وجود مراتع و چشمه های فراوان هزاران سال مسکن و موطن اقوام گوناگون بوده است باستان شناسان دلایل متعددی را عنوان کرده اند که نشان دهنده این قدمت میباشد ازجمله این دلایل میتوان به وجود ابزار های سنگی اشاره کرد. در سالهای 1354،1353 یک هیات مشترک از دیرین شناسان ایرانی و فرانسوی در بررسی اطراف روستای ابروان در فاصله چهل کیلومتری شرق مشهد موفق به کشف 60 عدد ابزار سنگی گردیدند که قدمت این مجموعه به هزاران سال قبل برمی گردد و قدیمی ترین نشانه ابزار سازی در ایران است از دیگر دلایل وجود تپه نادری در جنوب شهر میباشد که موید زیستگاه از هزاره پنجم پیش از میلاد است و پیشرفت و تکامل فرهنگی این منطقه را نشان می دهد. به دلیل اقامت دراز مدت پارت ها در شمال خراسان و استقلال نسبی ان اقوام ناحیه مشهد رونق و ابادانی خود را داشته است. از هزاره اول پیش از میلاد نیز چهار محوطه تاریخی در مشهد توسط باستان شناسان شناسایی شده است. از دلایل دیگر میتوان به وجود اسامی که برگرفته از تاریخ پیش اسلام ایران است اشاره کرد مانند مغان،گوش،بهره،ال و… اما افزون بر این دلایل که عنوان شد در اطراف مشهد سنگ نگاره های بسیاری وجود دارد با نقش های حیوانات،انسان های شکارچی و ایین های سنتی که قدمت این نقوش به دوران نوسنگی بر میگردد مکان بعضی از این سنگ نگاره ها بعضا در ارتفاعات میباشد و بنا به گفته کارشناسان چند کلونی سنگ نگاره در ایران وجود دارد که یکی از انها در شهرستان مشهد و دشت توس واقع است.بیشترین تصویری که در این سنگ نگاره ها به چشم می خورد متعلق به بز کوهی است 

کتیبه خانتاشی

کتیبه سنگی خانتاشی در دره ال است که در ماه صفر 916 هجری قمری برابر با 1510 میلادی به امر سر سلسله ازبکهای شیبانی، ابوالفتح محمد شیبانی خان مشهور به شیبک خان بر روی صخره ای در دره ال نوشته شده است و حاوی شرح فتوحات وی و ادعاهایش مبنی بر خلیفه الرحمن بودن اوست همچنین یاداور شده که معماران وی مشغول بازسازی و عمران شهر توس یا یادگار خانی بوده اند (ظاهرا ان قسمت از باره شهر توس در دروازه شرقی مرو که مرمت شده بنا بر همین فرمان بوده است)منظور از یادگار خانی نام ابداعی شیبک خان برای شهر حماسی توس بوده است چون خواسته با این نام جدید یادگاری از خود باقی بگذارد شیبک خان چند ماه بعد از تحریر این کتیبه به دست شاه اسماعیل صفوی کشته شد اما کتیبه اش تا کنون در دره ال بر جا مانده است 

میل روستای اخنگان

در منطقه فرهنگی تاریخی توس و بعد از روستای توس که در 25 کیلومتری شهر مشهد(فاصله از پارک ملت) قرار دارد با عبور از روستاهای شوراب،حسن اباد به روستای تاریخی اخنگان میرسیم در ابتدای روستا برج مقبره ای قرار دارد به نام برج یا میل اخنگان نمونه این برج در شهر های دیگر مانند کاشمر و …وجود دارد ولی این گونه بناها با این تزیینات ریشه در ترکستان دارد و مشهورترین انها گورمیر است میل اخنگان بنایی است اجری که از داخل هشت گوشه و از خارج مدور است در داخل بنا نقش و نگاری دیده نمیشود ولی درخارج دبوار ،نیم ستون ها و بام با کاشی هایی به رنگ لاجوردی،ابی فیروزه ای تزیین شده است این بنا احتمالا متعلق به بانویی است که در دوره تیموری درگذشته است برخی معتقد هستند ارامگاه متعلق به گوهرتاج خواهر گوهر شاد اغا میباشد ….

منابع:1):اطلاعات شخصی2):اثار ایران تالیف اندره گدار،یدا گدار،ماکسیم سیرو

چهار طاقی بازه هور

چهار طاقی بازه هور بنایی چهار ضلعی است که گنبدی بروی ان قرار دارد. این بنا در گذشته به عناصر معماری دیگری در ضلع شرقی متصل بوده است.بنا مربوط به دوره ساسانی و به قرن سوم میلادی تعلق داشته است این بنا در مسیر تاریخی مشهد به زاوه(تربت حیدریه) و 75 کیلومتری مشهد و به فاصله چند کیلومتر بعد از خانه های روستای رباط سفید در راه روستای اسد اباد قرار دارد کاربری این بنا به گفته برخی اتشگاه بوده است و به نام اتشکده بازه هور ان را میشناسند ولی برخی پژوهشگران ان را در زمره چهارطاقی های گاه شماری و محاسبه نجومی در معماری ایران باستان میدانند و برخی نیز مانند اندره گدار علاوه بر این که ان را بنایی مذهبی نمیداند این بنا را به عنوان یکی از ملحقات دو بنای قلعه دختر و قلعه پسر که بر گردنه کوه مجاور قرار دارند به شمار می اورد نام بازه هور به معنای دره خورشید اشاره ای به محل استقرار ان دارد .در غرب روستای رباط سفید روستایی با نام بازه هور نیز وجود دارد 

منابع:

ا):اثار ایران تالیف اندره گدار،یداگدار،ماکسیم سیرو2):مشهد تالیف معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد3):اطلاعات شخصی 

نقاشی های سقف حمام مهدی قلی بیگ

در زمان مرمت بنای تاریخی حمام مهدی قلی بیگ مشخص گردید سقف و دیوارها در مجموع از 28 لایه تشکیل شده است که پس از لایه برداری بخشی از جداره سیزده لایه نقاشی هویدا گردید نقاشی های لایه سیزدهم این بنا مربوط به اواخر دوره قاجار میباشد و موضوع ان اساطیری،حماسی،داستانهای عاشقانه و داستانهای مردمی برگرفته از اعتقادات و باورهای مردمی که نسل به نسل و سینه به سینه در میان عوام نقل شده است میباشد مانند داستان نبرد امیر ارسلان نامدار با فولاد زره ،نبرد شیرویه با سرهنگ ،فرامرزپسر رستم، درسقف حمام داستانهایی از تغییر وضع لباس ایرانیان و ورود تکنولوژی به ایران نیز دیده میشود…. 

“مرغی دیدم نشسته بر باره طوس        در پیش نهاده کله کیکاووس “

“با کله همی گفت که افسوس افسوس    کو بانگ جرسها و کجا ناله کوس؟”

                                                                            خیام 

حصار تاریخی توس

باروی نیمه ویران طابران توس (در حال بازسازی)به طول هفت کیلومتر و به ارتفاع 12 متر و عرض قسمت پایین 6 متر و عرض در قسمت بالا 2.5 متر دورتا دور شهر تاریخی توس به مساحت 360 هکتار را دربرگرفته است این بارو از گل رس ورز داده به شکل تقریبی دایره ساخته شده است و در گذشته دارای 106 نیم برج و چهار دروازه به نام های رزان،رودبار،مرو،نیشابور بوده است شهر طابران توس دست کم از سده چهارم هجری و حکومت ابومنصور محمدبن عبد الرزاق طوسی حاکم توس دارای باره بوده است از ان پس اولین بار غزها در قرن ششم هجری و بعد مغولها در سده هفتم هجری و پس از ان میرانشاه پسر تیمور در قرن هشتم هجری به ان صدمه زده است و در اخرین مرحله با حمله شیبگ خان انچه از توس باقی مانده بود ویران گشت

منابع:

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان مشهد 

هارونیه

بنای هارونیه در شهر تابران توس،جنوب ارامگاه فردوسی و همچنین جنوب کهندژ که مرکز خلافت و سکونت حکام در توس بوده قرار دارد این بنا خانقاه یا ارامگاهی متعلق به قرن هشتم هجری میباشد که بعد از حمله مغول ساخته شده است و به اشتباه ارامگاه هارون الرشید نامیده میشود مقبره هارون الرشید درحرم قرار دارد نام هارونیه ازاوایل قرن چهاردهم روی این بنا گذارده شده است در قسمت جنوبی مجموعه هارونیه مسجد و مدرسه ای متعلق به دوره سلجوقی قرار دارد این بنا که اجری بوده با ستون های مدور و چند کف اجری در مرکز شهر تابران توس و جنوب هارونیه کشف گردید این بنا دارای شبستان ستوندار،حیاط مرکزی و رواقی بر گرداگرد ان است کاربری ان در  ابتدا مسجد بوده و بعدها به بخشی از نظامیه ها یا همان مدارس دوران سلجوقی تبدیل شده است

بقایای جاده ابریشم

در جنوب شهر مشهد و نزدیک روستای شریف اباد بقایای جاده سنگ فرش شده ای وجود دارد که در گذشته راهی مواصلاتی و کاروان رو بوده است و مسافرانی که قصد سفر به توس یا به نیشابور را داشتند از این مسیر رفت و امد میکردند این مسیر خود بخشی از راهی بوده که چین را به اروپا متصل میکرده و به جاده ابریشم معروف است. قسمتی از این راه که سنگ فرش شده است در زمان یکی از حاکمان مشهد در اواخر دوره قاجار انجام گرفته است