مشهد>گردشگری تاریخی>کاروانسراها
کاروانسراهای شهرستان مشهد و بینالود:
معرفی کاروانسرا(ساباط،کاربات،خان،زاویه،خانقاه،رباط و منزل گاه):
- اجرای کاروانسرا ابتکار ایرانیان بود
- کاروانیان برای اسایش و حفاظت درمقابل راهزنان و موانع طبیعی و همچنین موقعیت اقلیمی و اب و هوای خشک و دشوار سرزمین های ایران که سبب دوری شهر ها و ابادی ها از یکدیگر بود نیاز به مکان و توقف گاه بین راهی داشتند
- مسافرت به دلایل تجارت، نظامی،سیاسی،زیارتی و اجتماعی شبکه منظم جاده ها و امنیت راه ها را می طلبید
- کاروانسراها محل وجود کالاهای مختلف،افراد گوناگون با پیشه ها و کیش های متنوع،زبان ها و لهجه های مختلف بودند
- این کاروانسراها در دورانهای مختلف محل خوبی برای تبادل افکار و فرهنگ ها به شمار می امدند
- تعداد کاروانسراهای یک شهر به رونق تجارت و اهمیت ان بستگی داشت
تاریخچه:
تاریخچه:
- شکل گیری کاروانسرا به زمان پادشاهان هخامنشی بر می گردد و در اصل تکامل ایستگاه های پستی هخامنشی یا همان چاپارخانه ها بودند
- با اسلامی شدن ایران اهمیت کاروانسرا ها افزایش یافت و کارکرد مذهبی نیز به کارکرد های ان افزوده شد
- در دوره سامانیان،ال بویه،ال زیار،به خصوص غزنویان احداث بناهای عام المنفعه از جمله کاروانسرا رونق بسیاری گرفت
- در دوره سلجوقیان با گستردگی جغرافیای سیاسی و تجاری کاروانسراهای زیادی با طرح و الگوی ایران پیش از اسلام ایجاد شدند
- بیش شک دوره طلایی ساخت کاروانسرا ها در زمان صفویه و شاه عباس اول میباشد
- قاجاریه اخرین دوره ساخت و بازسازی کاروانسراهای گذشته در ایران میباشد
تقسیم بندی کاروانسراها:
تقسیم بندی کاروانسراها:
- کاروانسرای زمستانی(سرپوشیده)
- کاروانسراهای تابستانی
- کاروانسرا های درون شهری
- کاروانسراهای برون شهری
کاروان سراهای درون شهری :
نزدیک دروازه های شهر ها بودند و یا درون و مجاورت بازارها قرار داشتند کاروانسراهایی که در مجاورت بازار بودند علاوه بر مکان اقامت کاروانیان فعالیت های تجاری سرای بازرگانی،محل دفتر،انبار تجار بازرگانی نیز بودند
پایان دوران ساخت کاروانسرا:
پایان دوران ساخت کاروانسرا:
- با ضعیف شدن نقش کاروان ها در حمل و نقل و گرفتن جای انها توسط وسایل حمل و نقل موتوری به تدریج کاروانسراهای شهری کارایی خود را از دست دادند
- در داخل شهرها مسافرخانه ها،مهمان پذیر ها و هتل ها جایگزین کاروانسراها شدند
- کاروانسراهای شهری برخی نقش عمده فروشی را در شهرها داشتند و همچنان به فعالیت خود ادامه میدهند
- اخیرا در جاده های برون شهری مکانهایی برای استراحت مسافران به نام مجتمع های خدماتی رفاهی ساخته شده اند که تقریبا عملکردی مشابه عملکرد کاروانسراهای گذشته است
- به تدریج جای واژه کاروانسرا واژه سرا را جایگزین کاروانسراهای شهری کردند
کاروانسراهای شهر مشهد در دوره های مختلف :
کاروانسراهای شهر مشهد در دوره های مختلف :
- کاروانسرای رباط ماهی قدیمی ترین میباشد که مربوط به دوره غزنویان است
- جدیدترین ها کاروانسراهایی هستند که از دوره قاجار میباشند
- در گذشته به خصوص دوره صفویه در راههای منتهی به شهر مشهد و همچنین در خود شهر کاروانسراهای بسیاری دایر گردیدند.
- عواید حاصل از این کاروانسراها جز انها که خصوصی بودند بیشتر وقف مدارس مشهد و امور خیریه می شدند.
- تعداد کاروانسراها پس از سالها که گردشگر دیگری به این شهر امده است کاهش داشته است.
- سیاحانی مانند فریزر تعداد کاروانسراها را بیست و پنج عدد ذکر میکنند
- خانیکوف که بیست و پنج سال بعد (در سال 1858 م ) به مشهد می اید تعداد کاروانسراها را شانزده عدد ذکر میکند و نام ان ها را “کاروانسرای کاشانی،درود،قزوین،سالار،رضاقلی میرزا،گمرگ،زنبورکچی،بهادرخان،امام جمعه،گندم اباد،زغالی،سلطان،میرمعین،دارالزوار،شاه وردیخان”چنین بیان میکند.
لیست کاروانسراهای موجود در شهرستان مشهد و بینالود:
کاروانسرای طرق،کاروانسرای بابا قدرت،کاروانسراهای شریف اباد،کاروانسرای علاقبند،کاروانسرای سنگ بست،کاروانسرای فخر داوود ،رباط ماهی،رباط چاهه،رباط خونی،رباط خاکستری،رباط کلمبه،رباط بساروج،رباط ویرانی،رباط پای گدار
بعضی بازسازی شدند مانند رباط زمستانی ویرانی،رباط خاکستری ،کاروانسرای فخر داوود و بعضی در حال باز سازی هستند مانند کاروانسرای سنگ بست،اسحاق خانی،طرق،شریف اباد و برخی نیز رها شده اند
این کاروانسراها بعضی در داخل شهر میباشند مانند کاروانسرای بابا قدرت و کاروانسرای طرق و همچنین تعدادی سرای قدیمی و بعضی در بیرون شهر و در مسیر راه های تاریخی مشهد قرار دارند
منابع:
1-مجتبی لطفی،”عکاس و پژوهشگر”
2-بلال شانواز-راضیه خاقانی،”کاروانسراهای ایران زمین”
3- بهروز طاهرنیا،”مشهد از نگاه سیاحان از سال 1600تا 1914 میلادی”
برای اشنایی بیشتر با بازار های شهر مشهد
سایت مشهد رخسار شامل اطلاعات جامعی در خصوص جاذبه های گردشگری مشهد میباشد که با هدف کمک به شناسایی هویت تاریخی و ملی این شهر و با توجه به درک نیاز گردشگران طراحی شده است و میتواند راهنمای شما باشد تا اوغات فراغت خود را >
مجتبی لطفی
