تاریخی>محله های تاریخی>محله پائین خیابان

محله پائین خیابان

وجه تسمیه:

پس از احداث تنها خیابان مشهد در زمان شاه عباس صفوی قسمتی که در بالای حرم واقع میشود به بالا خیابان و قسمتی که در پائین حرم واقع میشود به پائین خیابان معروف می گردد¹
این خیابان از دروازه پائین خیابان تا دروازه بالا خیابان به طول دو هزار و نهصد ذرع (3016 متر) و عرض بیست و هشت ذرع(29.12 متر) بوده است
در دوره پهلوی بالا خیابان به دلیل وجود ارامگاه نادر به خیابان نادری و پائین خیابان به یاد شاه عباس، صفوی نامیده میشود
بعد از انقلاب به خیابان های شیرازی و نواب صفوی تغییر اسم می یابد ولی در تابلو ها بالا خیابان و پائین خیابان نیز ثبت شده است

تاریخچه:

موقعیت مکانی(ادرس):

این محله در اطراف خیابان نواب از دروازه پائین خیابان به طول نهصد ذرع( 936متر) تا حرم و در محیطی به مسافت2.5 کیلومتر به شرح زیر واقع شده است

از شمال ابتدای خیابان نواب صفوی
ازجنوب به پنجراه پائین خیابان
از غرب در همسایگی محله جدید ها که محله ای در محله بزرگتر عیدگاه بوده است (قسمت فرد خیابان نواب)
از شرق در همسایگی محله های کوچکی همچون سیابون و محله قبر میر که در محله بزرگتر نوغان قرار دارد(قسمت ذوج خیابان نواب) می باشد

دروازه پائین خیابان

دروازه های شهر مشهد:

تا اواخر دوره قاجار شهر مشهد مانند دیگر نقاط ایران به دلایل امنیتی و این که دائما در معرض خطر تهاجمات از جانب اقوام مهاجم قرار داشت دارای برج و بارو در اطراف شهر بوده است و تردد مردم فقط از طریق معابر مشخصی که همان دروازه های شهر بودند انجام میشده است تعداد دروازه های شهر مشهد شش دروازه بوده است و برخی دروازه های شهر را هفت عدد میدانند ان هم به علت وجود دروازه ای به نام میر علی امویه که البته همیشه بسته بوده است و سیاحانی مانند لرد کرزن نیز تعداد دروازه ها را پنج عدد ذکر میکنند .تمامی محله های بزرگ شهر مشهد هر کدام دارای یک یا دو دروازه بودند

شکل دروازه ها:

مک گرگور سیاحی که در سالهای 1875 میلادی از خراسان و مشهد دیدن کرده است شکل دروازه ها را چنین بیان میکند “مشهد دارای شش دروازه است که شکل همه این دروازه ها یکسان میباشد دو طرف دروازه ها را که چوبی هستند اهنکشی کرده اند هر دروازه دو برج با ارتفاع سی پا(9.14 متر) دارد که بر بالای ان روزنه هایی برای تیر اندازی تعبیه شده است و این برج ها توسط دروازه های دفاعی روزنه داری به دروازه وصل شده اند.در مقابل هر دروازه خاکریزی بوده است”

دروازه پائین خیابان :

دروازه پائین خیابان در محدوده فعلی پنجراه پائین خیابان قرار داشته است

کوچه های تاریخی محله پائین خیابان

از کوچه های قدیمی این محله میتوان به کوچه های حسنقلی،ناصر،مسگرها،قراولخانه،بهره،سیابون،تاجرها،چهار بازار،ساربان ها ،فراشباشی اشاره کرد

خانه های تاریخی محله پائین خیابان

خانه های تاریخی داروغه،توکلی،ناصری و…در این محله قرار دارند

مسجد های تاریخی محله پائین خیابان

مسجد فیل در ابتدای پائین خیابان قرار دارد

سراهای تاریخی محله پائین خیابان

بازار ها و مراکز خرید این محله برخی سنتی هستند مانند بازار حضرتی،عباس قلی خان،سرای حاج جواد،تیمچه حاجی محمد یوسف تابسراه و برخی جدید میباشند مانند مجتمع تجاری ارمان،ضامن
سراهای تاریخی اردکانیان،شاهرودی و حاج جواد،گمرک…در این محله واقع هستند

اثار شاخص تاریخی محله پائین خیابان

حاشیه خیابان نواب،مدرسه علمیه عباس قلی خان شاملو،خانه توکلی،خانه داروغه،ارامگاه عارف پیر پالان دوز،اب انبار تاریخی حوض معجر دار

یادبودهایی از پائین خیابان

بست بالا و پائین که محل امنی برای متخلفین بوده است در این خیابان واقع است
انتهای پائین خیابان که به ته خیابان شهرت داشته است میدانی است که به میدان اعدام شهرت دارد و در گذشته محل اجرای این حکم بوده است
مصلی(عیدگاه) تاریخی شهر مشهد که قدمت ان به سال 1087 هجری قمری و صفویه بر میگردد در بیرون دروازه پائین خیابان واقع بوده است
گودال خشتمال ها(گود جلال،گود اصغر) و کوره های اجر پزی از مکان های ته خیابان بودند که اکنون مکان پارک وحدت است
در انتهای پائین خیابان و در مجاورت پنجراه بیرون از خندق و باروی شهر جاده سرخس قرار داشته است بعدها این جاده در محدوده شهری قرار میگیرد و نام ان خیابان سرخس میشود اکنون این خیابان به نام فاطمیون تغییر نام داده است

مشاغل محله پائین خیابان

مشاغلی مانند عطاری،اجر پزی،اهک پزی،مالداری،هیزم فروشی و…در این محله مشغول به کار بودند

منابع:

1- علیرضا رضوانی،”در جستجوی هویت شهری وزارت مسکن و شهرسازی”

2-واحد نقشه برداری ارتش،”نقشه سال 1333 شهر مشهد”

3-سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی

4-بهروز طاهرنیا،”مشهد از نگاه سیاحان”

5-مجتبی لطفی،”عکاس و پژوهشگر”