محله تاریخی نوغان

تاریخچه محله نوغان:

در اواخر قرن دوم زمانی که علی بن عیسی از طرف هارون الرشید والی خراسان شد رافع بن نصر بن سیاراخرین والی خراسان در عهد اموی قیام کرد وعلی بن عیسی بن ماهان از خواباندن ان قائله عاجز ماند و هارون الرشید خود مجبور به لشکر کشی به خراسان گردید هارون در عمارت حمید بن قحطبه فرود امد و همان جا بیمار شد و دارفانی را وداع گفت حمید بن قحطبه در سناباد یکی از روستاهای تابعه توس نوغان عمارت و باغاتی داشت (البته بنا به  نظریه برخی این عمارت به عهد ساسانی برمیگردد و مدتی به عنوان دارالامان و مقر فرماندهی حمید بن قحطبه در خراسان بوده است) چون هارون الرشید در طوس درگذشت در عمارت حمید بن قحطبه مدفون گردید و قبه ای به خواست مامون بر فراز مزار او ساختند زمانی که امام رضا ده سال بعد در طوس رحلت نمودند در همان قبه ای که برای هارون ساخته بودند مدفون گردیدند این محل در قرن سوم و چهارم محل سکونت گروه هایی از شیعیان و علویان شد و در همین روزگاران برای نخستین بار بارویی به دور ان کشیده شد در اوایل قرن چهارم و دوره دیالمه این مکان مورد توجه قرار گرفت و از اقصی نقاط ایران برای زیارت این مکان می امدند در دوره حکومت سلطان مسعود غزنوی به دلیل تعصبات دینی این بنا خراب گردید و زیارت این مزار نیز غدغن شده بود و در دوران پسرش سلطان محمود غزنوی دوباره تجدید بنا شد و عمارتی نیکو بر روی بنایی که پدرش خراب کرده بود ساخته شد و پس از ان در سانحه ای دوباره این بنا ویران گردید و تا زمان سلطان سنجر سلجوقی خرابه بود تا این که وزیر سلطان سنجر عمارت ر ا تجدید بنا کرد پس از ان و در زمان حمله چنگیز خان و یورش تولی خان پسر چنگیز این بنا کاملا ویران گردید و سپس در زمان اولجایتو یا همان سلطان محمد خدابنده دوباره تجدید بنا گردید این بنا تا قرن ها به صورت همان مزاری که حمید بن قحطبه در روستای سناباد ساخته بود باقی مانده بود و ویران میگشت و دوباره تجدید بنا میشد و چیزی به ان اضافه میگشت در سال 791 ه.ق و تهاجم میرانشاه تیموری که به ویرانی طوس طابران منجر گردید مردم از توس طابران متواری و در دور مرقد سناباد سکنی گزیدند و هسته اولیه شهر مشهد توسط این بازماندگان توس طابران و همچنین ساکنان توس نوغان با قدمت 1500 ساله شکل گرفت تا ان زمان توس طابران مرکز ولایت توس بود و از زمان حمله میرانشاه به بعد این مکان از رونق افتاد و توجه شاهرخ تیموری و همسرش گوهرشاد اغا به مشهد موجب شد توس نوغان و روستای سناباد(سراب) رونق پیدا کنند و در مسیرهای منتهی به حرم از جانب نوغان و سناباد به شکل طولی ابنیه ای ساخته شد و تبدیل به مناطق مسکونی شدند حافظ ابرو از مورخان عصر تیموری نوغان را ابادی در زمره ابادیهای بلوک تبادکان ذکر کرده است او در دوره شاهرخ تیموری زیسته و هفده سال قبل از شاهرخ تیموری درگذشته است و نشان میدهد تا زمانی که حافظ ابرو زنده بوده است هنوز نوغان ابادی میباشد و احتمالا این ابادی مرکز توس نوغان در ان زمان بوده است به رغم پیدایش مشهد در قرن سوم هجری تا قرن هفتم مشهد را با نام توس نوغان میشناختند در حال حاضر محله نوغان قدیمی ترین محله ایران است که زندگی در ان همچنان جریان دارد

محله نوغان در عصر مشروطه به روایت زین العابدین میرزای قاجار نویسنده کتاب نفوس ارض اقدس دارای:

• 17 مسجد
• 6 تکیه
• 14 کاروانسرا
• 8 حمام
• 8 اب انبار
• 12 باغ
• 18 کارگاه شعربافی و شال بافی بوده است

منبع:

محمد بن صدر المتالهین لاهیجانی”تاریخ و جغرافیای شهر مشهد”تصحیح و تحقیق،محمد رضا قصابیان

دکتریوسف متولی حقیقی،”تاریخ معاصر مشهد”

روستاهای هم جوار نوغان که بعدها جزو محدوده شهر مشهد شدند روستاهای زیر میباشند:

• جمع اباد
• شادکن
• دنگان
• سمزقند
• قلعه محراب خان
• اسفریزی
• قلعه شفا
• خیر اباد

منبع:

دکتریوسف متولی حقیقی،”تاریخ معاصر مشهد”

موقعیت محله نوغان به طول تقریبی یک کیلومتر به شرح زیر است

• از شمال به دروازه نوغان و باروی شهر
• ازجنوب به حرم
• از غرب به محله پاچنار و زمین های بایر
• از شرق به محله پائین خیابان

بخش های اصلی محله بزرگ نوغان عبارتند از:

• قبرستان قتلگاه
• محله کشمیریها
• سرقبر میر
• محله قرشمارها
• تپل محله
• سر پل سنگی
• گنبد خشتی

منبع:

دکتریوسف متولی حقیقی،”تاریخ معاصر مشهد”