محله سرشور به همراه تصاویر:
وجه تسمیه محله سرشور:
روایات متعددی درباره وجهه تسمیه این محله وجود دارد احتمال میرود نام بازار سرشور از نام کوچه سرشور که یکی از کوچه های قدیمی شهر مشهد بوده است بر امده باشد و محله سرشور نیز نام خود را از بازار سرشور گرفته باشد
در جای دیگر امده است دسته های عزادار قمه زن یا دسته تیغ زن ها در ایام عزاداری در مسیر خود به سمت حرم به دلیل خون الود بودن قبل از ورود به حرم در حمام های واقع در بازار شامل حمام سرسوق(سرشور)،حمام شاه،حمام سالار بهادر و حمام بیگلر بیگی غسل میکردند و پس از طهارت از طریق بازار زنجیر به حرم میرفتند و نام سرشور بدین جهت به این محله داده شده است1
تاریخچه محله سرشور:
در منابع قدیمی نامی از محله سرشور نمی باشد و بجای ان از محله یا روستایی بنام دستجرد یادشده است این محله از قدیمی ترین محلات شهر مشهد میباشد و در حدود اراضی دسنجرد واقع بوذه بوده است و در دوره ای همچون محله سراب و چهارباغ از مناطق اعیان نشین شهر مشهد محسوب میگردیده است
مطابق گزارش زین العابدین میرزای قاجار محله سرشور در اواخر عهد ناصری دارای 9 مسجد،10 تکیه،4 کاروانسرا و تیمچه،9 حمام،10 اب انبار،13 باغ،20 کارگاه شعر بافی و شالبافی بوده است2
تاریخچه بازار سرشور:
بازار سرشور ادامه بازار بزرگ شهر مشهد میباشد که از محله سرشور شروع و تا محله نوغان ادامه داشته است این بازار دارای قدمتی چند صد ساله بوده است برای اشنایی بیشتر با بازار بزرگ مشهد و قسمت های مختلفی که بعدا از ان انشعاب شده است هر کدام در زیر بصورت جداگانه بررسی شده است
بازار بزرگ:
شاخص ترین بازار تاریخی شهر مشهد بازار بزرگ بود که سابقه شکل گیری ان به دوران قبل از صفویه بر میگردد این بازار از گوشه غربی صحن عتیق صفوی تا چهار سوق میدان سرسنگ محله سرشور ادامه داشت و در دوره صفویه با احداث بالا خیابان به دو بخش تقسیم میشود بخش های مختلف این بازار که به بازار سرشور،بازار زنجیر،بازار چراغ برق معروف بودند با توسعه شهری در دوره پهلوی از بین رفتند تنها بخشی از بازار بزرگ موسوم به بازار فرش فروش ها به همان صورت اولیه باقی مانده است (منبع:دکتر متولی حقیقی،تاریخ معاصر مشهد”)
بازار زنجیر:
نام قسمتی از بازار سراسری مشهد بوده است که برای مشخص کردن محدوده بست نشانه گذاری شده بود.در یک فضای مدور و میدانچه درون بازار بنام هشتی در مقابل سرای شال فروشان قدیم زنجیری بلند از روزنه گنبدی سقف بازار اویخته بود و این زنجیر از نیمه به دو شاخه تقسیم میشد که هر شاخه ان را به پایه ای از دیوار طرفین بازار بسته بودند
بازار فرش:
از قدیمی ترین بناهای تجاری شهر مشهد میباشد که در عصر تیموری احداث شده است این بازار در گذشته دارای تیمچه ها ،سوق ها و اصناف متعددی از جمله کفش دوزها،شال فروش ها و صاحبان دیگر حرف و صنایع بوده است این بازار همچنین دارای تزئیناتی مانند اجرکاری و گنبد خشتی بوده است ولی اتش سوزی وسیعی که در دهه چهل در این بازار اتفاق می افتد موجب میشود به صورت سقف شیروانی بازسازی شود و پس از ان مغازه های فرش فروشی دایر میگردد و به دلیل حضور همین فروشندگان فرش و قالی های دستی و پرداخت کنندگان فرش به نام بازار فرش مشهور میشود در این بازار اب انبار تاریخی چهل پایه قرار دارد و کتیبه بر سردرب این اب انبار نیز شرح وقف اب انبار و زمان وقف ان را که مربوط به دوره ناصرالدین شاه میباشد را نشان می دهد انتهای بازار فرش مسجد شاه و حمام شاه (حمام مهدی قلی بیگ)قرار دارد
بازار سرشور:
“با کشیدن فلکه حضرتی در سال 1308 بازار سراسری باستانی مشهد که یک بار با احداث صحن عتیق صفوی دو پاره شده بود مجددا به دو بخش دیگر تقسیم گردید و ان بخش بازار که در قسمت داخلی تا صحن عتیق و در مجاورت مسجد گوهرشاد و حرم قرار داشت نام قدیم بازار زنجیر را حفظ کرد و بخش بیرونی ان در فلکه قدیم حضرت بازار بزرگ یا سرشور نام گرفت ضلع جنوبی بازار مشهد با احداث خیابان خسروی نو در سال 1335 برای سومین بار تقسیم گردید و بازار سرشور دو پاره شد و در طرفین خیابان خسروی نو قرار گرفت(خیابان اندرزگو فعلی) در سال 1340 در بخشی از بازار بین مسجد شاه و خیابان خسروی نو مغازه های فرش فروشی دایر و مجتمع گردید بخش دیگر بازار در ضلع جنوبی خیابان خسروی نو در مقابل بازار فرش فروشها نام قدیم بازار سرشور را همچنان حفظ نموده است” (منبع:ماهوان،تاریخ مشهد)
موقعیت مکانی(ادرس)محله سرشور:
این محله حدودا در جنوب بازار سرشور (خیابان اندرزگو 8) و قسمت کمی از شمال بازار سرشور در مجاورت محله ارگ و از حوالی خیابان دانش فعلی به طول تقریبی یک کیلومتر به سمت حرم تا انتهای بازار فرش به شرح زیر واقع شده است ( توجه:تعیین موقعیت محله به صورت تقریبی جهت اشنا شدن با حدود محله تاریخی سرشور میباشد)
- از شمال به محله چهار باغ
- ازجنوب به خندق (کال قره خان)،باروی شهر و اراضی دستجرد،قبرستان میرهوا(انتهای بازار سرشور)
- از شرق به محله عیدگاه سمت زوج خیابان تهران (امام رضای فعلی)
- از غرب به محله ارگ
اثار فرهنگی،تاریخی محله سرشور
بناهای تاریخی این محله:
- بازار سرشور
- بازار فرش
- مسجد و حمام شاه
- اب انبار تاریخی چهل پایه
- خانه های تاریخی واقع در محله سرشور
- دبیرستان فردوسی،دبیرستان دخترانه فروغ(خراب شده و دبیرستان علامه طباطبائی در مکان ان ساخته شده است)
- مسجد میرهوا
افرادی که در این محله ساکن بودند:
از کسانی که در گذشته در این محل زندگی می کردند می توان به ملک التجار شهر و متخصصانی چون شاعر،مذهب،صحاف،کتابدار نام برد
منزل پدری اقای خامنه ای در این محله قرار دارد
کوچه های تاریخی محله سرشور:
از کوچه های قدیمی این محله میتوان به:
- کوچه حمام برق
- کوچه اب انبار
- کوچه ارام
- کوچه چهنو
- کوچه قراولخانه
- کوچه نخودبریزها
- کوچه حمام حاجی علی
- کوچه بیمارستان 200 تخت خوابی
- کوچه فروغ
- کوچه حاجی سیگاری
- کوچه گنبد سبز اشاره کرد
بناها و مراکز معروف محله سرشور:
سرای وزیر نظام،سرای ناصریه،سرای شال فروشان،تیمچه مجری سازان،سرای سلطانی،سرای محمدیه،سرای بانک،سرای سیگاری،سرای معادن الصنایع،مسجد ترک ها،مسجد نظر یافته،مسجد خواجه روشنایی،مسجد هفتاد دو تن(مسجد شاه)،مسجد ذوالفقار،مسجد جفایی
حمام شاه، حمام سرسوق،حمام سالار بهادر2
یادبودهایی از محله سرشور:
- در دوره پهلوی خیابان های خاکی(اخوند خراسانی)،خسروی نو،تهران در محدوده محله سرشور احداث میشود
- محله سرشور قبل از کشیده شدن خیابان تهران از طریق کوچه چهنو و کوچه کربلا به محله عیدگاه میرسید
- اداره ژاندارمری سابق در محل پیش دانشگاهی طالقانی که الان دبستان شده است قرار داشته است
- روبروی این دبستان یک پارک قرار دارد که به حیطه حاج کربلایی علی شهرت داشته است
- حوض انبار حمام برق در این محله بوده است
- کوچه حمام حاجی علی اخوند خراسانی 12 از کوچه های قدیمی و معروفی میباشد که خیابان خاکی را به بازار سرشور وصل میکند و در گذشته یکی از مسیرهای رفتن به حرم بوده است
- انتهای بازار سرشور قبرستان میرهوا بوده است
- دبیرستان دولتی دخترانه فروغ (علامه طباطبایی فعلی) در این محله( در کوچه اخوند خراسانی 20/1 یا کوچه فروغ سابق) در سال 1328 بنا شده است
- دبیرستان فردوسی در خیابان فردوسی (دانش فعلی) خارج از خندق دور شهر و در مجاورت محله سرشوردر سال 1314 بنا شده است
- مطب دکتر شیخ پزشکی خیر و معروف در کوچه سرشور واقع بوده است(خانه قدیمی نبش سرشور 5)
- مرکز بهداشت ثامن مشهد در گذشته بیمارستان 200 تختخوابی سوانح بوده است که در کوچه جهاد فعلی (کوچه بیمارستان سابق ) قرار دارد
منابع:
1-علیرضا رضوانی،”در جستجوی هویت شهری”
2-دکتر یوسف متولی حقیقی،”تاریخ معاصر مشهد”
مجتبی لطفی،”عکاس و پژوهشگر”