تاریخی>محله های تاریخی>محله بالا خیابان

محله بالا خیابان با تصاویر اختصاصی

  • پس از احداث تنها خیابان مشهد در زمان شاه عباس صفوی قسمتی که در بالای حرم واقع میشود به بالا خیابان(خیابان علیا) و قسمتی که در پائین حرم واقع میشود به پائین خیابان معروف می گردد1
  • در دوره پهلوی بالا خیابان به دلیل وجود ارامگاه نادر به خیابان نادری و پائین خیابان به یاد شاه عباس، صفوی نامیده میشود
  • بعد از انقلاب به خیابان های شیرازی و نواب صفوی تغییر اسم می یابد ولی در تابلو ها بالا خیابان و پائین خیابان نیز ثبت شده است

احداث خیابانی در دو طرف حرم به طول تقریبی 3 کیلومتر و عرض 30 متر به دستور شاه عباس اول و جاری ساختن اب در مسیر این خیابان و درخت کاری دردو طرف این جوی اب چهره شهر مشهد را دگرگون کرد. کشیده شدن این خیابان در دوره صفویه سبب بوجود امدن مسیرهای اصلی رفت و امد مردم و کاروان ها گردید،بازار بزرگ مشهد را  به دو قسمت تقسیم کرد و باعث شد تا مدارس،مساجد و کاروانسراهای مشهد در حاشیه این خیابان ساخته شود محلاتی هم که در مجاورت این خیابان قرار داشتند به نام همین خیابان نامگذاری میشوند این محله باوجود وسعت زیاد مناطق مسکونی اش کم بوده است

ساکنان این محله در سالهای پایانی عصر ناصری دارای 881 خانواربا 5881 نفر جمعیت بوده است و دران سالها 16 مسجد،3 تکیه،1 کاروانسرا،4 حمام،8 اب انبار،32 باغ و 3 کارگاه شعر بافی و شالبافی وجود داشته است

موقعیت مکانی محدوده محله بالا خیابان در محیطی به مسافت چهارکیلومتر به شرح زیر میباشد:

ازشمال به باروی قدیم شهر مشهد

از شمال غربی به میدان توحید یا دروازه قوچان سابق ( قسمت هایی از خیابان های سنایی و موحدین )

از شمال شرقی به محله نوغان و تپل محله فعلی

ازشرق به حرم

از غرب و جنوب غربی به محله سراب

ازجنوب شرقی کوچه باغ عنبر نزدیک چهار راه شهدای فعلی چهار راه نادری سابق (مجاورت با محله های چهار باغ)

“این محله بیشترین وسعت رادر میان محلات شهر مشهد داشته است اما منازل و جمعیت ان از سایر محلات کمتر بوده است قسمت شرقی بالا خیابان بیشتر محل سکونت اعیان شهر بوده است و در قسمت شمال غربی خیابان صاحبان مشاغلی چون مغنی،گاودار،هیزم شکن،عمله،دشتبان،میراب و چوپان سکونت داشته است “

دروازه های شهر مشهد:

تا اواخر دوره قاجار شهر مشهد مانند دیگر نقاط ایران به دلایل امنیتی و این که دائما در معرض خطر تهاجمات از جانب اقوام مهاجم قرار داشت دارای برج و بارو در اطراف شهر بوده است و تردد مردم فقط از طریق معابر مشخصی که همان دروازه های شهر بودند انجام میشده است تعداد دروازه های شهر مشهد شش دروازه بوده است و برخی دروازه های شهر را هفت عدد میدانند ان هم به علت وجود دروازه ای به نام میر علی امویه که البته همیشه بسته بوده است و سیاحانی مانند لرد کرزن نیز تعداد دروازه ها را پنج عدد ذکر میکنند .تمامی محله های بزرگ شهر مشهد هر کدام دارای یک یا دو دروازه بودند

شکل دروازه ها:

مک گرگور سیاحی که در سالهای 1875 میلادی از خراسان و مشهد دیدن کرده است شکل دروازه ها را چنین بیان میکند “مشهد دارای شش دروازه است که شکل همه این دروازه ها یکسان میباشد دو طرف دروازه ها را که چوبی هستند اهنکشی کرده اند هر دروازه دو برج با ارتفاع سی پا(9.14 متر) دارد که بر بالای ان روزنه هایی برای تیر اندازی تعبیه شده است و این برج ها توسط دروازه های دفاعی روزنه داری به دروازه وصل شده اند.در مقابل هر دروازه خاکریزی بوده است”

دروازه بالا خیابان:

  • دروازه بالا خیابان در گذشته در نزدیک محدوده فعلی میدان توحید قرار داشته است
  • وجود جاده شوسه ای که بعد از محدوده دروازه به شهر های شمالی استان می رفت موجب شده بود که در دوره پهلوی به دروازه قوچان شهرت پیدا کند
  • بعد از دروازه بالا خیابان باغات،مزارع کشاورزی، جاده شوسه مشهد به قوچان و راه های روستایی وجود داشت است

از کوچه های تاریخی این محله میتوان به:

کوچه های نادری،حوض لقمان،ناظر،ذردی،نور

قراولخانه،گلشن،باغ سنگی،رضوی ها،سر اسیاب،یزدی اباد،حاجی رمضان،یخدان

اشاره کرد

تعداد انگشت شماری خانه تاریخی در این محله وجود دارد

از خانه های ثبت ملی شده در این محله خانه داوودی متعلق به دوره پهلوی اول و خانه سالاری در کوچه سالاری را میتوان نام برد

 مسجد های تاریخی این محله در گذشته عبارت بودند از :

مساجد حوض لقمان، دوازده امامی ها،محمدیه،حیدری،کوچه ذردی،کاظمیه،سجادیه،احدی ها

مساجد قدیمی موجود در این محله :

مسجد شاهزاده علی اصغر و مسجد حوض لقمان

کاروانسراهای تاریخی محله بالا خیابان در گذشته عبارت بودند از:

کاروان سرای حاج باقر،کاروان سرای حاج محمد حسن اشکذری،کاروانسرای چهار برادران

سراهای تاریخی بعد از محله بالا خیابان در دوره پهلوی:

جاده مشهد به شهر قوچان بعد از میدان دروازه قوچان (توحید فعلی) بیرون محله بالا خیابان مسیر رفت و امد مسافران شهر های شمالی استان به شهر مشهد بود در این مسیر سراهای قدیمی بسیاری در جهت تامین نیازمندی های این مسافران وجود داشت  برخی از این سراها مسافربری بودند، برخی محل خرید و فروش اقلامی مانند حبوبات و…. و برخی نیز کاربری های دیگری داشتند امروزه نیز برخی از انها وجود دارند مانند سرای نجات،زمان و…

تی بی تی سابق بعد از دروازه قوچان در محل ساختمان فعلی مجتمع مجد ( ترمینال مسافربری بود) قرار داشت 

در اطراف محله بالا خیابان باغ های معروفی قرار داشتند که عبارت بودند از:

باغ هشت اباد(عشرت اباد)،باغ عنبر،باغ سنگی،باغ منبع،باغ نکاح،باغ های سرده و باغ سعداباد

موزه و ارامگاه نادر شاه افشار در این محله واقع است 

ادراتی چون شهرداری ،دارالتولیه استان قدس،اداره اقتصاد،دادسرای مشهد در گذشته در این محله واقع بوده است (شهرداری و استان قدس هنوز هم در همان محدوده فبلی میباشند)

بست بالاخیابان که محل امنی برای متخلفین بود در بالا خیابان واقع بوده است

اب معروف به “نهر اب خیابون”از وسط بالا خیابان عبور میکرد در دو طرف این جوی اب کاروانسراها،کارگاه های دباغی،رنگ رزی،محل نگهداری چهارپایان و انبارهای علوفه قرار داشت

مطب شکسته بند معروف مشهد دکتر افتخاری در این محله و در کوچه ای به همین نام قرار دارد

منابع:

1- علیرضا رضوانی،”در جستجوی هویت شهری وزارت مسکن و شهرسازی”

2-واحد نقشه برداری ارتش،”نقشه سال 1333 شهر مشهد”

3-دکتر یوسف متولی حقیقی،”تاریخ معاصر مشهد”

4-مجتبی لطفی،”عکاس و پژوهشگر”

نقشه گوگل محله بالا خیابان

لطفا دیدگاهتان را با ما درمیان بگذارید

کلیه حقوق این مجموعه متعلق به سایت مشهد رخسار میباشد استفاده از مطالب و تصاویر سایت فقط در صورت ذکر منبع و درج لینک مستقیم به آن مطلب مجاز است